Vrouwendag 8 maart 2021

Precies 9 jaar geleden verscheen mijn boek Herstory of Art en sindsdien kijk ik iedere vrouwendag met een grote glimlach terug op 8 maart 2012. Wat een prachtige dag was het. In de ochtend bij KoffieMax om te spreken over het boek en ’s avonds voor een bomvol theater in Singer Laren het boek gepresenteerd met een mooie lezing. Na afloop tot in de late uurtjes kersverse boeken gesigneerd. Ik ben de medewerkers van Singer nog steeds heel dankbaar dat zij dit mogelijk hebben gemaakt en ook tot diep in de nacht zijn gebleven!

Hoewel Herstory of Art een Engelse titel heeft, is het boek Nederlandstalig en gaat het over de (vergeten) vrouwelijke kunstenaars door de eeuwen heen. Vrouwen die bewust van tafel zijn geveegd, in depots en archieven terecht zijn gekomen zodat ze de gecreëerde canon geen strobreed in de weg zouden staan. De gecreëerde canon? Ja, midden 19e eeuw is besloten dat grote meesters uitsluitend en alleen witte, westerse mannen behoren te zijn. Deze stelling is keer op keer herhaald, waardoor deze zichzelf bevestigt en bestendigt. Alle tegenwerpingen werden genegeerd en afgedaan als onzin. Natuurlijk behoor je deze stelling te beschouwen in de context van de tijd, maar het trieste is dat vandaag de dag weinig mensen terugkijken naar het moment dat vrouwelijke kunstenaars willens en wetens in de doofpot zijn gestopt. Sterker nog, in de jaren daaropvolgend heeft men geprobeerd om mannelijke kunstenaars naar voren te schuiven die in de nabijheid van vrouwelijke pioniers hebben gewerkt. Door Haar te verzwijgen of te bagatelliseren, wordt Zijn oeuvre maatgevend en merk je vandaag de dag dat men er automatisch vanuit gaat dat Zij een navolger of leerling van Hem is.

In de afgelopen 9 jaar heb ik veelvuldig gesproken over het belang van Herstory of Art en gelukkig lijkt er beweging te komen in de traditionele benadering van de kunstgeschiedenis. Een van die bewegingen heeft vandaag plaatsgevonden in het boegbeeld van de Nederlandse museale wereld: het Rijksmuseum Amsterdam. Zij hebben eindelijk vrouwelijke kunstenaars een permanente plaats gegeven in de Eregalerij. Het werd tijd.

In 2018 werd ik geïnterviewd door de redactie van Eva Jinek (die met zwangerschapsverlof was). Het interview is uitgewerkt tot een artikel met de titel Het is vrij bizar dat er niet één vrouw in de eregalerij van het Rijksmuseum hangt. Lange tijd heeft het op de website van KRO-NRCV  gestaan tot Jinek van omroep veranderde. Het is nu nog te lezen op mijn eigen website, KLIK HIER of de foto hieronder.

Veel reacties op het artikel bij Jinek, ook van het Rijksmuseum, waren aanvankelijk vol ongeloof: vrouwelijke kunstenaars in de Eregalerij? Vrouwen zijn daar niet goed genoeg voor. Omdat ik weet dat dit niet meer dan een cognitieve dissonantie is, heb ik mijn toehoorders tijdens lezingen en colleges opgeroepen om het Rijkmuseum (en andere musea want het Rijks is echt niet het enige museum in Nederland dat de vrouwen weghoudt) te mailen, bellen of via social media te vragen: waar zijn de vrouwen?! 

Bij deze un grand merci aan allen die aan mijn oproep gehoor hebben gegeven! Ergens is een balletje gaan rollen wat ertoe geleid heeft dat het Rijksmuseum in beweging is gekomen. Een beweging waar ik enorm blij om ben en die ik zie als het begin van meer evenwaardigheid in vaste collecties van de Nederlandse musea.

Toen ik het persbericht van het Rijksmuseum las waarin zij aankondigen dat drie werken van respectievelijk Judith Leyster, Rachel Ruysch en Gesina ter Borch in de Eregalerij worden geplaatst, kon mijn vrouwendag 2021 niet meer stuk. Ik citeer het persbericht:

Taco Dibbits, hoofddirecteur Rijksmuseum: Vrouwen spelen een belangrijke rol in de cultuurgeschiedenis van Nederland. Zij ontbraken tot nu toe op de Eregalerij van het Rijksmuseum. Het is van belang dat we de eeuwenoude collectie van het Rijksmuseum steeds weer met een nieuwe blik bekijken en verrijken. Dat doen we door middel van onderzoek en presentatie. Het stellen van nieuwe vragen en het bestuderen van andere bronnen en objecten levert een completer verhaal van Nederland op.

Recent is in het Rijksmuseum een meervoudig onderzoek gestart naar het vrouwelijke aandeel in de Nederlandse cultuurgeschiedenis en de representativiteit in de Rijksmuseumcollectie. Dit onderzoek beslaat het inventariseren van het aantal vrouwelijke vervaardigers, het achterhalen van hun levensverhaal en de vaak ontbrekende informatie over afgebeelde vrouwen. Ook de totstandkoming van de collectie en instituutsgeschiedenis wordt onder de loep genomen door vrouwelijke verzamelaars, opdrachtgevers, schenkers en conservatoren van het Rijksmuseum in kaart te brengen.  

Jenny Reynaerts, conservator 19de-eeuwse schilderkunst Rijksmuseum en voorzitter van het onderzoeksprogramma: Het museum heeft op het gebied van vrouwengeschiedenis een inhaalslag te maken. De vaste presentatie van het Rijksmuseum geeft een beeld van de cultuur van Nederland door de eeuwen heen. Dit verhaal wordt echter opvallend weinig verteld vanuit een vrouwelijke perspectief. Dat is te zien aan de samenstelling van de collectie en aan de nog onvoldoende gedocumenteerde kennis over de rol van vrouwen in de Nederlandse geschiedenis.

Rond het middaguur benaderde de NOS mij of ik bereid was te spreken voor NPORadio1 over deze belangrijke beweging van het Rijksmuseum. Uiteraard heb ik volmondig ja gezegd. En zo gebeurde het dat verslaggever Jeroen de Jager naar Brabant kwam om mij in het bos van Vught de nodige vragen te stellen. Een heel fijn gesprek dat je hieronder kunt luisteren.

Dag met een gouden randje

Net als in 2012 is 8 maart dit jaar een dag met een gouden randje. Een dag waarvan ik aanvankelijk meende dat deze vrij rustig zou verlopen omdat ik bewust alle aanvragen voor lezingen over vrouwen had afgeslagen. Mijn plan was om met mijn trouwe cursisten te vieren dat Herstory of Art negen jaar geleden het levenslicht aanschouwde. Dat plan is ook ten uitvoer gekomen, het was een groot feest om met 395 leden van The Story of Art Community online samen te komen, het belang van Herstory of Art te onderstrepen en een drietal vrouwelijke kunstenaars extra te belichten: Maire-Denise Villers, Constance Mayer en Suzanne Valadon. Maar er gebeurde meer. Zoals ik hierboven al schreef, benaderde de NOS mij, maar dat was niet het enige. 

Op zondagavond 7 maart vroeg  presentatietrainer Eva Brouwer of ik in haar Clubhouse Room wilde aanschuiven op internationale vrouwendag om een bliksem-college te geven over Herstory of Art. Ik ken Eva al enige tijd en deel met haar niet alleen de passie om het podium te pakken en mijn verhaal te doen, maar we hebben allebei in dezelfde stad aan de Letterenfaculteit gestudeerd. Zij geschiedenis en ik kunstgeschiedenis & algemene letteren. Clubhouse is een nieuwe, audio-only social media app, uitsluitend voor iPhone, die razend populair is. Dus ik zei ook ja tegen Eva en kreeg om 13.30 in haar Room het podium om te spreken. Een van de vragen die Eva mij stelde was: Wie moeten we echt kennen in onze canon? Aangezien ik net had verteld over de vrouwelijke kunstenaars die sinds vandaag in de Eregalerij hangen, noemde ik een andere dame: Jacoba van Heemskerck. Zij is onze vrouwelijke expressionist, begin 20e eeuw, heeft Mondriaan geleerd om van zijn grijze luchten en af te komen en wat meer expressie te tonen. Zij beheerste diverse kunst disciplines en was internationaal bekend. Helaas wordt zij nog steeds ondergewaardeerd. Het Kunstmuseum Den Haag (voorheen Gemeentemuseum) bijvoorbeeld heeft meer dan negentig werken van haar in depot. Veelvuldig heb ik (en velen met mij) gevraagd of deze werken op zaal kunnen hangen. Af en toe zijn er enkele werken zichtbaar, maar daar blijft het ook bij. Het museum beweert dat de meeste werken een te slechte conditie hebben én het publiek er niet naar vraagt. Dat laatste komt vooral omdat het publiek er niet bekend mee is. In mijn beleving heeft een museum hier ook een educatieve taak door het publiek kennis te laten maken met deze werken. Dus bedacht Eva een ludiek plan wat dezelfde dag nog ten uitvoer is gebracht: op social media gebruiken we de hashtag #wijwillenjacoba #jacobaopzaal. Als dit soort acties effect hebben bij het Rijksmuseum dan moet dat ook lukken bij andere musea. Ik ben van mening dat wij met elkaar het verschil kunnen maken door te blijven roepen: waar zijn de vrouwelijke kunstenaars! Een museum heeft het publiek nodig en als dit publiek roept om vrouwelijke kunstenaars op zaal dan kunnen zij niet anders dan meebewegen. 

Om deze bijzondere dag goed af te sluiten, heb ik episode 5 ingesproken van de #kunstmaaktgelukkig podcast. In 2019 ben ik de podcast begonnen, maar intensieve mantelzorg het afgelopen jaar heeft ervoor gezorgd dat de podcast na 4 afleveringen stil kwam te liggen. Hoe kun je vrouwendag beter beëindigen dan een podcast opnemen over Herstory of Art en de #kunstmaaktgelukkig podcast hiermee nieuw leven in te blazen. Beluister ‘m hieronder of op Spotify. Binnenkort meer afleveringen!

© 2021 Karin Haanappel 
Herstory Magazine